خنده ای که کلید بهشت است

حضرت محمد (صلی الله علیه و آله )می فرمایند: از همه شما محبوبتر نزد خدا کسى است که اخلاقش از همه بهتر باشد، همان کسانى که متواضعند، با دیگران مى جوشند و مردم نیز با آن ها مى جوشند. از همه شما مبغوض تر نزد خدا افراد سخن چینى هستند که در میان برادران جدایى مى افکنند، و براى افراد بى گناه در جستجوى لغزشند

پیروزى حضرت رسول (صلى الله علیه وآله) هر چند با تأیید و امداد الهى بود، ولى عوامل زیادى از نظر ظاهر داشت که یکى از مهم ترین آنها جاذبه اخلاقی پیامبر (صلى الله علیه وآله)بود. آن چنان صفات عالى انسانى و مکارم اخلاق در او جمع بود که دشمنان سرسخت را تحت تأثیر قرار مى داد و به تسلیم وادار می‌کرد و دوستان را سخت مجذوب مى ساخت.

بلکه اگر این را معجزه اخلاقی پیامبر (صلى الله علیه وآله) بنامیم اغراق نگفته ایم، چنان که نمونه اى از این معجزه اخلاقى در فتح مکّه نمایان گشت: هنگامى که مشرکان خونخوار و جنایت پیشه، که سالیان دراز هر چه در توان داشتند بر ضدّ اسلام و شخص پیامبر (صلى الله علیه وآله) به کار گرفتند در چنگال مسلمین گرفتار شدند، پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله) بر خلاف تمام محاسبات دوستان و دشمنان، فرمان عفو عمومى را صادر کرد و تمام جنایات آن ها را به دست فراموشى سپرد و همین سبب شد به مصداق «یدخلون فى دین الله افواجا» گروه گروه مسلمان شوند.

درباره حسن خلق پیامبر (صلى الله علیه وآله)، گذشت، مهربانى، ایثار، فداکارى و تقواى آن حضرت(صلى الله علیه وآله) داستان هاى زیادى در کتب تفسیر و تاریخ آمده است، از جمله در معانى الاخبار ص 83:

از حسین بن على(علیه السلام) روایت شده که فرمود: «از پدرم امیرمؤمنان على (علیه السلام) درباره ویژگی هاى زندگى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و اخلاق او سؤال کردم. پدرم مشروحا به من پاسخ فرمود: در بخشى از این حدیث آمده است:

رفتار پیامبر(صلى الله علیه وآله) با همنشینانش چنین بود که دایما خوشرو و خندان و سهل الخلق و ملایم بود، هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بد زبان و عیبجو و مدیحه گر نبود، هیچ کس از او مأیوس نمى شد و هرکس به در خانه او مى آمد، نومید بازنمى گشت. سه چیز را از خود رها کرده بود: مجادله در سخن، پرگویى و دخالت در کارى که به او مربوط نبود. و سه چیز را در مورد مردم رها کرده بود: کسى را سرزنش نمى فرمود.

از لغزش ها و عیوب پنهانى مردم جستجو نمى کرد. هرگز سخن نمى گفت مگر در مورد امورى که ثواب الهى را امید داشت، در موقع سخن گفتن به قدرى نافذالکلمه بود که همه سکوت اختیار مى کردند و تکان نمى خوردند و به هنگامى که ساکت مى شد آنها به سخن درمى آمدند، امّا نزد او هرگز نزاع و مجادله نمى کردند... هرگاه فرد غریب و ناآگاهى با خشونت سخن مى گفت و درخواستى مى کرد تحمّل مى نمود، و به یارانش مى فرمود: هرگاه کسى را دیدید که حاجتى دارد به او عطا کنید، و هرگز کلام کسى را قطع نمى کرد تا سخنش پایان گیرد»

آرى، اگر این اخلاق کریمه و این ملکات فاضله نبود، آن ملّت عقب مانده جاهلى و آن جمع خشن انعطاف ناپذیر، در آغوش اسلام قرار نمى گرفتند، و به مصداق «لانفضّوا من حولک» همه پراکنده مى شدند. و چه خوب است که این اخلاق اسلامى امروز زنده شود و در هر مسلمانى پرتوى از خُلق و خوى پیامبر (صلى الله علیه وآله) باشد.

روایات اسلامى در این زمینه، چه درباره شخص پیامبر (صلى الله علیه وآله) و چه درباره وظیفه همه مسلمین فراوان است که در اینجا به چند روایت به نقل از مجمع البیان ²اشاره مى کنیم:

پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخْلاق; من براى این مبعوث شده ام که فضایل اخلاقى را تکمیل کنم»، به این ترتیب، یکى از اهداف اصلى پیامبر(صلى الله علیه وآله) همین تکمیل فضایل اخلاقى است.

1ـ در حدیثى آمده است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «اِنَّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَکارِمَ الاَخْلاق; من براى این مبعوث شده ام که فضایل اخلاقى را تکمیل کنم»، به این ترتیب، یکى از اهداف اصلى پیامبر(صلى الله علیه وآله) همین تکمیل فضایل اخلاقى است.

 

2ـ در حدیث دیگرى از آن حضرت (صلى الله علیه وآله) آمده است: «اِنَّما الْمُؤْمِنُ لِیُدْرِکَ بِحُسْنِ خُلْقِهِ دَرَجةَ قائِمِ اللَّیْلِ وَ صائِمِ النَّهارِ; مؤمن با حسن خلق خود به درجه کسى مى رسد که شب ها به عبادت مى ایستد و روزها روزه دار است.

 

3ـ و باز از همان حضرت (صلى الله علیه وآله) آمده است که فرمود: «مامِنْ شَىء أَثْقَلَ فِى الْمیزانِ مِنْ حُسْنِ الْخُلْقِ; چیزى در میزان عمل در روز قیامت سنگین تر از حسن خلق نیست»

4ـ نیز از آن حضرت (صلى الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: «أحبُّکم اِلى اللّهِ أَحْسَنَکم أَخْلاقا الموطؤن اکنافا، یألَفونو یُؤلَفون، وأبغضکم الى الله المشّاؤن بالنمیمة، المفرّقون بین الاخوان، الملتمسون للبراء العثرات; از همه شما محبوبتر نزد خدا کسى است که اخلاقش از همه بهتر باشد، همان کسانى که متواضعند، با دیگران مى جوشند و مردم نیز با آن ها مى جوشند. از همه شما مبغوض تر نزد خدا افراد سخن چینى هستند که در میان برادران جدایى مى افکنند، و براى افراد بى گناه در جستجوى لغزشند»³

 

5 ـ رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: «ما مِنْ شَىء فِى الْمیزانِ أَثْقَلَ مِنْ حُسْن الْخُلْقِ; هیچ چیز در میزان (عمل) سنگین تر از خوشخویى نیست»⁴

 

6ـ رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: «انَّکم لَنْ تَسعُوا النّاسَ بِأَمْوالِکُم فَسَعُوهم ببَسطِ الْوُجُوه و حُسْنِ الخُلقِ; شما هرگز نمى توانید با اموال خود پاسخگوى نیاز همه مردم باشید، پس با گشاده رویى و خوشخویى آنان را از خود خوشنود سازید»⁵

 

7ـ از امام صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل شده که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: «عَلَیْکُم بِحُسْنِ الْخُلْقِ، فَاِنَّ حُسْنِ الْخُلْقِ فِى الْجَنَّةِ لامَحالَةَ، وَ اِیّاکُمْ وَ سُوءُ الْخُلقُ، فاِنَّ سُوءَ الْخُلْقِ فِى النّارِ لا مَحالَةً; بر شما باد به خوشخویى; زیرا خوشخویى به ناچار در بهشت است و بپرهیزید از بدخویى که بدخویى به ناچار در دوزخ است»

 

8 ـ جابربن عبدالله انصارى از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: «تبسُّمُ الرَّجُلِ فى وجهِ أخیه حسنة...; لبخند آدمى به صورت برادرش از حسنات است...⁶

 

9ـ امام على (علیه السلام) فرمود: «التّبسُّمُ فى وجهِ المؤمنِ الغریبِ مِنْ کفّارةِ الذّنوب; برخود متبسّمانه با مؤمن غریب، گناهان را مى پوشاند»⁷

 

10ـ از امام على (علیه السلام) نقل شده است: «بشاشَةُ الوجهِ عطیَّةٌ ثانیةٌ; گشاده رویى، بخشش دوّمى است»⁸