آثار رفتن به مسجد

مسجد خانه خدا در زمین، مرکز وحی، منبع فیوضات معنوی و برکات گوناگون برای نمازگزاران و جامعه اسلامی است. بی‏گمان مکانی که چنین جایگاهی نزد خداوند دارد، حضور در آن، آثار فراوانی را خواهد داشت و بدون تردید شامل حال مکلفان و حاضران در مسجد اعم از زن و مرد نیز خواهد بود.

آثار حضور در مسجد چنان متنوع است که به سختی می‏توان پیرامون تمامی آنها سخن گفت؛ چنانکه در یکی از احادیث امام علی علیه‏السلام ، برای حضور در مسجد هشت اثر برشمرده شده است:

«مَنِ اخْتَلَفَ اِلَی الْمَسْجِدِ اَصابَ اِحْدَی الثَّمانِ؛ اَخا مُسْتَفادا فِی اللّه‏ِ، اَوْ عِلْما مُسْتَطْرَفا اَوْ آیةً مُحْکمَةً اَوْ یسْمَعُ کلِمَةً تَدُلُّ عَلی هُدی، اَوْ رَحْمَةً مُنْتَظَرَةً، اَوْ کلِمَةً تَرُدُّهُ عَنْ ردی، اَوْ یتْرُک ذَنْبا خَشْیةً اَوْ حَیاء»¹؛  کسی که به مسجد رفت و آمد می‏کند، یکی از منافع هشتگانه نصیب او می‏شود: برادری مفید و با ارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم [برای تثبیت عقاید]، یا کلماتی که موجب هدایت شود [می‏شنود]، یا رحمت مورد انتظاری [شامل حال او می‏شود]، یا مواعظی که او را از فساد و گناه باز دارد، [می‏شنود،] یا به خاطر ترس یا حیا و آبروی خود گناهی راترک می‏کند.

برخی از آثار حضور در مسجد را می‏توان به شرح زیر مورد مطالعه قرار داد:

 

1. آثار عبادی

از مساجد به عنوان خانه‏های خدا در زمین و نیز خانه‏های متقیان و مؤمنان یاد شده است. این عنوان به خوبی ماهیت عبادی مسجد را نشان می‏دهد؛ اینکه مسجدها، اولاً و اساسا برای ایجاد ارتباط بین بنده و معبود او واعلام بندگی و عبودیت برای آفریدگار بنا می‏شوند. بر این اساس نیز اصلی‏ترین اثر حضور در آن در بعد عبادی خواهد بود: «وَاَقیمُوا وُجُوهَکمْ عِنْدَ کلِّ مَسْجِدٍ وادْعُوهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ کما بَدَأَکمْ تَعُودُونَ»²؛ هنگام عبادت و در هر مسجدی به سوی او توجّه کنید و او را بخوانید و دین [خود] را برای او خالص کنید. همچنان که در آغاز شما را آفرید، بار دیگر در رستاخیز باز می‏گردید.

 

هر کس که مسجدها خانه‏اش باشد، خداوند آسایش و آرامش و عبور از صراط را برای او ضمانت می‏کند. و این گونه است که مؤمن در مسجد، به مانند ماهی در دریا می‏ماند.

 

2. آثار علمی

کارکرد علمی مسجد در عصر رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و توصیه‏های ائمه علیهم‏السلام در این‏باره، ما را با یکی دیگر از آثار حضور در مسجد آشنا می‏سازد. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: «کلُّ جُلُوسٍ فِی الْمَسْجِدِ لَغْوٌ اِلاّ ثَلاثَةً: قِرائَةُ مُصَلٍّ اَوْ ذِکرُ اللّه‏ِ اَوْ سائِلٌ عَنْ عِلْمٍ ³ ؛ هر نشستنی در مسجد بیهوده است، مگر اینکه برای سه کار باشد؛ خواندن قرآن، ذکر خدا، پرسش از علم.»

 

3. آثار اجتماعی

مسجد به عنوان یک مرکز دینی برای عموم، نقش اساسی در شکل‏گیری اجتماعات مسلمین دارد. از این جهت بطور طبیعی مسجد می‏تواند کارکرد اجتماعی نیز داشته باشد. حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعی، جویا شدن از احوال هم و احوال مسلمین، تنها بخشی از این ظرفیت بزرگی است که مساجد دارند. در این مکان ها مؤمنان فرصت می‏یابند با جمعی آشنا شوند که از نظر دین و عبودیت با آنان همرنگ هستند و توان ایجاد گروه های اجتماعی هماهنگ را دارند. بنابراین آنان می‏توانند از بین اهل مسجد برادران یا خواهران مناسبی، از حیث دینی، برای خود بیابند که طبعا آثار آن در ابعاد اجتماعی بروز خواهد کرد.

امام صادق علیه‏السلام فرمود: «لا یرْجِعُ صاحِبُ الْمَسْجِدِ باَقَلّ مِنْ اِحْدی ثَلاثِ خِصالٍ:... وَاِمّا اَخٌ یسْتَفیدُهُ فِی اللّه‏ِ؛ اهل مسجد به کمتر از یکی از سه چیز از مسجد بر نمی‏گردد {که یکی از آنها } دوستی است که از او در مسیر خدا استفاده می‏کند.

مسجدها،  اساسا برای ایجاد ارتباط بین بنده و معبود او واعلام بندگی و عبودیت برای آفریدگار بنا می‏شوند. بر این اساس نیز اصلی‏ترین اثر حضور در آن در بعد عبادی خواهد بود.

زنان و مردان با حضور در مساجد، می‏توانند از یک اجتماع سالم دینی بهره‏مند شوند.

طبق روایتی که از امام علی علیه‏السلام نقل شد، تأثیرات رفتاری که حضور در مسجد برجای می‏گذارد، می‏تواند جامعه دینی را از فساد و گناه پاک کرده و مسلمین را به سمت یک جامعه سالم هدایت کند:

«اَوْ کلِمَةً تَرُدُّهُ عَنْ رِدی اَوْ یتْرُک ذَنْبا خَشْیةً اَوْ حَیاءً ؛ یا کلماتی می‏شنود که او را از فساد و گناه باز می‏دارد. و یا به خاطر ترس [از خدا] یا حیا و آبرو، گناهی را ترک می‏کند.»

بر این اساس حضور در مسجد، می‏تواند نقش بازدارنده در ارتکاب جرایم و گناهان نیز داشته باشد.

 

4. آثار سیاسی

مسجد همواره در کنار کارکرد اجتماعی، عبادی و معنوی خود، کانون سیاسی در جامعه مذهبی نیز بوده است. این موضوع چه در زمان پیامبر و چه در زمان خلفاء و امام علی علیه‏السلام و دیگران قابل پیگیری است و نمونه‏های فراوانی درباره آن می‏توان ذکر کرد.

در این دوران نه تنها آثار سیاسی حضور مردان در مسجد بلکه آثار سیاسی حضور زنان در مسجد نیز مشهود است. که حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعی، جویا شدن از احوال هم و احوال مسلمین، تنها بخشی از این ظرفیت بزرگی است که مساجد دارند.

فاطمه علیها‏السلام در مسجد و دفاع وی از حق ولایت علی علیه‏السلام ، یکی از آنهاست. همچنین سخنرانی حضرت زینب در مسجد که از مسلمات تاریخی است⁴. این اثر را در انقلاب اسلامی نیز می‏توان به خوبی مشاهده کرد.

تربیت سیاسی که در مسجد ارائه می‏شود، به دلیل ماهیت مذهبی آن می‏تواند نسلی را پدید آورد که پشتوانه جامعه دینی باشند و در برابر حوادث سیاسی هوشیاری لازم را داشته باشند. از این رو حضور زنان در کنار مردان در مسجد ضروری می‏باشد، چرا که اگر زنان از حضور در این مکان محروم شوند، در واقع این تربیت بطور ناقص انجام خواهد شد. در حالی که بانوان به دلیل تأثیر عمیق‏تر بر فرزندان و نقش تربیتی خود، در صورت برخورداری از تربیت سیاسی مسجد، بلوغ سیاسی را بطور شگفت انگیزی افزایش خواهند داد.